KRÓTKA WIADOMOŚĆ O DOWODACH
SZLACHECTWA I SPOSOBIE ROZPOZNAWANIA TYCHŻE W KRÓLESTWIE POLSKIÉM

I. O dowodach szlachectwa nabytego po ogłoszeniu Prawa o szlachectwie, w dniu 25 Czerwca(7 Lipca) roku 1836 nadanego.

Dowodami temi są:

1. Wydane akta i dyplomata na szlachectwo.
2. Patenta na stopnie oficerskie i stany służby wojskowych w formie przepisanéj sporządzone.
3. Nominacye na urzęda cywilne i stany służby cywilnéj. (Nominacye tymczasowe, stosownie do Postanowienia Rady Administracyjnéj z d. 24 Listopada (6 Grudnia)1836 r. udzielane na pełniących obowiązki, nie są uważane ani za dowody szlachectwa dziedzicznego, ani osobistego)
4. Reskrypta Najwyższe tudzież Patenta Kapituły Rossyjskich Cesarsko-Królewskich Orderów, na otrzymane Ordery, a w braku tych dowodów poświadczenia Kapituły.
5. Postanowienia Najwyższe nadające szlachectwo bądź dziedziczne, bądź osobiste.

Szlachectwo nabyte z mocy powyższych dowodów może być w każdym czasie udowadniane za pośrednictwem Deputacyi Szlacheckiéj téj Gubernii, w któréj księgi szlachty proszący zapisanym być pragnie; w tym celu winien złożyć którykolwiek z wyżéj wymienionych dowodów wraz ze stanem służby należycie poświadczonym.

Jeśli zaś pochodzi od osoby, która nabyła stanu szlacheckiego na zasadzie rzeczonych tytułów, winien jest złożyć dowody stwierdzające pochodzenie jego od téjże osoby.

II. O dowodach szlachectwa nabytego przed ustanowieniem Prawa z roku 1836.

Dowodami temi są:

1. Dyplomata Panujących lub Konstytucye Sejmów szlachectwo albo herb nadające.
   Dokumenta tego rodzaju mogą być przedstawiane: w oryginale lub kopiach wyjętych z aktów znajdujących się w dawnych metrykach Koronnéj i Litewskiéj. Kopie powyższe powinny być stwierdzone i poświadczone: co do aktów wyjętych z dawnéj metryki Koronnéj w Kommissyi Rządowéj Sprawiedliwości, a co do aktów z dawnéj metryki Litewskiéj w 1ym wydziale 3go Departamentu Rządzącego Senatu. W tym ostatnim przypadku świadectwo okazaném być winno w Sekretaryacie Stanu Królestwa Polskiego. Mogą być również przedstawiane w kopiach lub wypisach z aktów umieszczonych w Zbiorze Praw zwanym Volumina Legum, tudzież w Dzienniku Praw Księztwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego.
2. Dokumenta stwierdzające:

   • a) Że osoba która dowodzi szlachectwa albo jéj przodkowie posiadali tytuł Książęcia, Hrabiego lub Barona.

     Wspomnione tytuły honorowe są przyjmowane za dowód szlachectwa wtedy, jeśli prawa do posiadania onych zostały w swoim czasie rozpoznane przez b. Senat Królestwa Polskiego, a następnie osoby, którym w skutek zamieszczenia onych na liście w r. 1824 Najwyżéj zatwierdzonéj, dozwolono używać tychże tytułów, lub jeżeli tytuły powyższe nadane są Postanowieniami Cesarzy Rossyjskich Królów Polskich.

   • b) Że osoba, która dowodzi szlachectwa, jéj ojciec, dziad lub pradziad byli przed r. 1795 Dygnitarzami Koronnymi, Członkami Senatu, albo Izby Poselskiéj, że sprawowali Poselstwo przy Zagranicznych Dworach, lub téż przed tymże rokiem to jest 1795 byli mianowani na urząd ziemski w kraju.

     Dowodem posiadania Dygnitarstwa albo sprawowania urzędu jest akt nominacyi, a w braku onego, inne dokumenta z których bezpośrednio wypływa, że osoba w dokumencie wzmiankowana posiadała Dygnitarstwo albo sprawowała urząd.

     Dygnitarstwami zowią się te urzędy do których dodawano wyrazy Koronny albo Litewski np. Kanclerz Wielki Koronny, Referendarz Koronny, Hetman Polny Litewski, Oboźny Litewski i t p. Senatorami byli Wojewodowie i Kasztelani. Za Posłów zaś uważają się ci, którzy na mocy uchwał czyli laudów sejmikowych, wysyłani byli na wszelkie Sejmy, nie zaś szlachta w ogólności na wybór Króla głosująca i podpisująca suffragia wyborcze.

     Urzędami ziemskimi nadającemi prawo do szlachectwa są:

     Assessor prowincyj Litewskich i Inflant, Budowniczy w Prowincyach Litewskich, Chorąży, Cywun, Cześnik, Delegat na elekcyą Króla, Deputat na Trybunały Koronne lub Litewskie, Horodniczy, Komornik Graniczny, Koniuszy Ziemski i Powiatowy, Krajczy, Łowczy, Marszałek Ziemski i Powiatowy, Miecznik, Mostowniczy w prowincyach Litewskich, Namiestnik Ziemski i Grodzki, Oboźny, Pisarz Trybunalski Ziemski, Powiatowy lub Grodzki, Rotmistrz Ziemski i Powiatowy, Sekretarz prowincyj Litewskich, Sekretarz Sejmowy, Sędzia Kapturowy, Ziemski lub Grodzki, Skarbnik, Starosta Grodowy, Stolnik, Strażnik Ziemski lub Powiatowy, Subdelegat, Vice-Regent Ziemski, Powiatowy lub Grodzki, Wojski, i Komissarz Generalny Województw Wielkopolskich.

   • c) Że osoba która dowodzi szlachectwa, jéj ojciec, dziad lub pradziad, byli ozdobieni orderem Orła Białego lub ś. Stanisława przed r. 1795, albo téż orderem ś. Stanisława 1széj klassy od dnia 2 (14) września 1829 roku.

     Otrzymanie orderu Orła Białego lub ś. Stanisława, udowadnia się oryginalnym Patentem na tenże order, albo świadectwem z dawnych metryk: Koronnéj i Litewskiéj, z aktów Sekretaryatu Stanu Królestwa Polskiego lub z Kapituły Rossyjskich Cesarsko-Królewskich orderów.

   • d) Że sam dowodzący, jego ojciec, dziad lub pradziad przed r. 1795 posiadali całe wsie z zupełném prawem własności. Dokumenta wszakże stwierdzające prawo własności dóbr ziemskich, w których zachodzi wątpliwość czyli ściągają się do całości lub części wsi, tłumaczone być mają na korzyść osoby udowadniającéj szlachectwo.

     Posiadanie zupełném prawem własności całych wsi, udowadnia się wyciągami z aktów metryk dawnych: Koronnéj i Litewskiéj, lub z archiwów gubernij obecnie Królestwo Polskie składających. Wyciągi z dawnych metryk: Koronnéj i Litewskiéj powinny być poświadczone sposobem wyżéj wspomnionym, a w art. 18tym Prawa oznaczonym; wyjęte zaś z Archiwów Gubernialnych, powinny być sprawdzone i poświadczone przez Prezesów Trybunałów Cywilnych i ostatecznie legalizowane w Kommissyi Rządowéj Sprawiedliwości.

     Oprócz tego, do rzędu dowodów posiadania całych wsi z zupełném prawem własności, zaliczają się składane przez mieszkańców Królestwa Polskiego wypisy z aktów znajdujących się w archiwach tak powróconych Rossyi od Polski gubernij, jako i Galicyi Austryackiéj, tudzież W. Księztwa Poznańskiego.

     Wypisy te powinny być stwierdzane:

     • a) wydane z archiwów gubernij Rossyi powróconych, przez właściwych Generał- Gubernatorów za poświadczeniem ich podpisów w Ogólnéj Kancellaryi Namiestnika Królestwa.
     • b) Wydane z archiwów Galicyi lub W. Księztwa Poznańskiego, przez właściwą Naczelną władzę tameczną, za uznaniem przez nią rzetelności onych podług form i przepisów miejscowych; lecz podpisy téj władzy powinny być legalizowane przez Konsulów Austryackiego I Pruskiego, w czém do którego należy, a samychże Konsulów przez Kancelaryą Dyplomatyczną Namiestnika Królestwa.

       Gdyby z dokumentów posiadanie dóbr ziemskich udowadniających, okazywało się, że wieś całkowita przeszła na dziedzictwo jakiegoś rodzeństwa, jako własność spólna, bądź z mocy spadku pobocznego, bądź z mocy testamentu osób trzecich, bądź nareszcie, kiedy jeden z braci wieś całkowitą od matki swojéj nabywa, w takim razie, wszyscy potomkowie całego rodzeństwa tojest tak posiadacza wsi całkowitéj, jak i rodzonych jego braci z tych dokumentów pod względem szlachectwa korzystać mogą.

     • c) Że osoby dowodzące szlachectwa otrzymały stopień oficera polskiego poczynając od Kapitana, i że w r. 1815 lub późniéj weszły w skład byłych wojsk Królestwa Polskiego, a następnie nie miały udziału w ostatnim rokoszu.

       Dowodem posiadania wspomnionych stopni, są patenta na też stopnie. Należenie zaś od r. 1815 do składu byłych Wojsk Polskich i niemienie udziału w ostatnim rokoszu, udowadnia się świadectwem Zarządzającego Wydziałami po b. Kommissyi Rządowéj Wojny pozostałemi (Stopnie aktualnych Poruczników Gwardyi b. Wojska Polskiego uważają się na równi ze stopniami kapitańskiemi w témże liniowém wojsku)

       Dzieci pomienionych osób, oprócz dowodów pochodzenie swego, winne również złożyć świadectwa o nie mieniu udziału w rokoszu.

     • d) Że osoby które dochodzą szlachectwa albo ich wstępni w linii prostéj, posiadali w b. administracyi wojennéj Królestwa Polskiego w wydziałach: Lekarskim, Audytoryatu, Kommissoryatu i innych, stopnie assymilowane do rang sztabs-oficerskich; jeżeli wszakże też osoby albo ich wstępni należeli do składu byłych Wojsk Polskich po r. 1815 i w ostatnim rokoszu 1830 i 1831 r. tak one same, jako i ciż wstępni udziału nie mieli.

       Od osób udowadniających szlachectwo według tego ustępu, wymagane są podobneż dowody jak legitymujących się na zasadzie ustępu c).

III. O dowodach Szlachectwa Rossyjskiego.

Szlachectwo mieszkańców Cesarstwa udowadnia się w Królestwie Polskiém świadectwami Naczelników Gubernij i Prowincyj, stwierdzającemi, że osoby których się też świadectwa dotyczą, uznane są za szlachtę przez Heroldyą; szlachectwo zaś mieszkańców Księztwa Finlandzkiego udowadnia się świadectwami tamecznego Generał-Gubernatora. Rzeczywistość powyższych świadectw, powinna być stwierdzona przez Sekretaryat Stanu Królestwa Polskiego.

W przypadkach zanoszonych prośb przez byłych wojskowych i urzędników cywilnych niezapisanych do ksiąg szlachty Cesarstwa w żadnéj gubernii, o przyznanie im szlachectwa Królestwa Polskiego, bądź z powodu otrzymania w Cesarstwie stopnia, bądź orderu; Heroldya Królestwa wydawać ma decyzye swoje na zasadzie świadectw Ministra Sekretarza Stanu, który udzielać winien takowe po uprzedniém zniesieniu się z kim wypadnie.

IV. O dowodach stwierdzających pochodzenie.

Dowody pochodzenia odnoszą się:

1. albo do epoki poprzedzającéj wprowadzenie do kraju Kodexu Cywilnego;
2. albo do epoki następnéj.

Piérwsza epoka dla części kraju, które były pod panowaniem pruskiém i z których Księztwo Warszawskie zostało utworzone, kończy się z dniem 1 maja 1808 r.; dla części zaś które zpod panowania austryackiego w r. 1809 do tegoż księztwa wcielone zostały, kończy się z dniem 15 sierpnia 1810 r.

Dowodami pochodzenia z téj epoki mogą być:

1. Tranzakcye i inne akta urzędowe, w których komparycyi według dawnego zwyczaju zamieszczaném było, czyim stawający jest synem, a niekiedy, czyim nawet wnukiem. Podobne akta znajdują się w archiwach akt dawnych.
2. Metryki chrztu z ksiąg kościelnych wydawane.

Piérwszego rodzaju dowody winny być przedstawione w formie dla dokumentów zasadniczych przepisanéj, z odpowiednią legalizacyą Władz tych krajów z których pochodzą. Dla metryk zaś dostateczną jest legalizacya bądź konsystorza Duchownego, bądź Rządu Gubernialnego, bądź nakoniec Trybunału Cywilnego. Wszakże, gdy dowody te pochodzą z zagranicy, winny być ulegalizowane sposobem dla zagranicznych aktów przepisanym.

Dowodami pochodzenia od wprowadzenia Kodexu Cywilnego są:

1. Akta urodzeń na mocy przepisów obowiązującego prawa cywilnego spisane, a w braku lub niedostateczności takowych;
2. Wywody rodu sporządzone we właściwym Sądzie Pokoju z świadków pod przysięgą wysłuchanych, na mocy poprzedniego wyroku Trybunału Cywilnego.

Akta urodzeń i wywody rodu, winny być legalizowane przez władze sądowe, ostatecznie zaś przez Prezesa Trybunału Cywilnego.

V. O dowodach dodatkowych.

Legitymujący się winien udowodnić że jest poddanym Królestwa i nie znajdował się w przypadkach utratę szlachectwa za sobą pociągających.

Poddaństwo Królestwa udowadnia się świadectwami władzy miejscowéj, jakoto: osób mieszkających w Warszawie, świadectwem Ober-Policmajstra Warszawskiego; zaś mieszkających w guberniach, świadectwem naczelników powiatowych. Świadectwa te obejmować powinny, że proszący zapisanym jest w księgi stałéj ludności Królestwa, i że się znajduje w kraju, lub téż z dozwolenia rządu za granicą w charakterze poddanego Królestwa; przy tém, jeśli jest pełnoletnim, że przysięgę wierności Tronowi wykonał. Ostatnia okoliczność może byś stwierdzoną oddzielném świadectwem wydaném przez tę władzę, przed którą wykonanie przysięgi nastąpiło.

Na dowód niezostawania w przypadkach utratę szlachectwa za sobą pociągających, wymagane są świadectwa:

1. Sądu Policyi Poprawczéj właściwego wydziału.
2. Sądu Kryminalnego właściwej gubernii.

Osoby w Cesarstwie zamieszkałe, które z tytułu urodzenia się swego w Królestwie Polskiém, mają prawo legitymowania się w tutejszéj Heroldyi, obowiązane są złożyć wszystkie podbneż świadectwa od władz właściwych, w Cesarstwie uzyskać się mające.

Osoby zostające w służbie cywilnéj, przez złożenie należycie poświadczonego stanu swéj służby, zastąpić mogą wszelkie wyżéj wymienione świadectwa.

Podobny stan służby mogą złożyć osoby zostające w służbie wojskowéj w stopniu oficerskim; o wojskowych zaś niższych stopni, Heroldya sama potrzebne ściąga wiadomości.

Obok wszystkich wyżéj wymienionych dowodów, winien każdy legitymujący się złożyć rysunek herbu familii swéj właściwego.

VI. O sposobie przedstawiania dowodów pod rozpoznanie Heroldyi.

Dowody winny być Heroldyi królestwa złożone przy stosownéj prośbie na papierze stęplowym ceny 45 kop. sr. spisanéj, w któréj proszący oznajmić powinien, do któréj gubernii ksiąg szlachty pragnie być wpisanym, a nadto gdzie zamieszkuje.

Każdy oryginalny dowód winien być obłożony papierem stęplowym ceny 7½ kop. sr., kopie zaś, wyciągi i wypisy na właściwym stęplu pisane. Co do dowodów zagranicznych, te również winny być obłożone papierem stęplowym ceny 7½ kop. sr.

Do podania dołącza się podpisana przez podawcę w dwóch exemplarzach specyfikacya przedstawiających się Heroldyi dowodów na stęplu ceny 7½ kop. sr., z których jedna przez właściwego urzędnika poświadczona, zwraca się podawcy, a druga przy dowodach pozostaje.

Tym sposobem złożone dowody rozpoznaje Heroldya Królestwa.

Decyzye Heroldyi któremi złożone przez proszących dowody uznane są za dostateczne, przedstawiają się pod zatwierdzenie Ogólnego Zebrania Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu.

Wyrzeczenia zaś Heroldyi, któremi szlachectwo strony interesowanéj nie będzie uznane za należycie udowodnione, podaje się do wiadomości téjże strony i uważa się za ostateczne. Powtórne w téj mierze prośby nie przyjmują się, wyjąwszy gdy złożone zostaną nowe dowody, do czego udzielanym bywa stronie interesowanéj, dodatkowy sześciomiesięczny przeciąg czasu, poczynający się od dnia podania do jéj wiadomości wyrzeczenia Heroldyi.

Oprócz osób które w terminie przepisanym zaniosły do Heroldyi swe prośby, mają prawo legitymowania się:

1. Osoby które udowodnią, iż są w prostéj linii braćmi lub stryjami tych krewnych, którzy główne legitymacyjne swe dowody przed upływem zakreślonego prawem terminu złożyły.
2. 2) Osoby które chociaż stale w Cesarstwie Rossyjskiém zamieszkują, lecz w Królestwie Polskiém są zrodzone.
3. Osoby, którym na mocy szczególnych rozkazów J. O. Księcia Namiestnika Królestwa dozwoloném jest legitymowanie się ze szlachectwa, pomimo upłynionego terminu prekluzyjnego.
4. Osoby które weszły do wojska Cesarsko-Rossyjskiego przed wydaniem prawa o szlachectwie z r. 1836 jako i te, w przedmiocie szlachectwa których, władze wojskowe uczyniły lub uczynią przedstawienia swe do Heroldyi.
5. Małoletni, jak niemniéj ci, którym nie upłynął termin prawem zakreślony po dojściu ich do pełnoletności.

VII. O Legitymacyi dzieci szlacheckich.

Aby dzieci szlachcica wylegitymowanego przywilejów szlachectwa używać mogły, winny być przedewszystkiém zapisane do ksiąg genealogicznych szlachty właściwéj gubernii.

Zapisanie do ksiąg takowych następuje w skutek prośby do Deputacyi zaniesionéj przez ojca lub matkę, albo na żądanie samychże dzieci, jeśli rodzice nie żyją lub dopełnienia téj formalności zaniedbują.

Do prośb o zapisanie w księgi genealogiczne załączają się następne dowody:

1. 1) Świadectwo przyznanego szlachectwa przez Heroldyę udzielone, które bądź za pośrednictwem właściwéj Deputacyi Szlacheckiéj, bądź wprost z Heroldyi wylegitymowanemu doręczone zostało, albo przynajmniéj powołanie onego z daty i numeru.
2. 2) Akt zawartego małżeństwa między osobą wylegitymowaną a matką dzieci do ksiąg genealogicznych zapisać się mających.
3. 3) Akt urodzenia każdego z dzieci, które do tychże ksiąg wniesione być mają.
4. 4) Dowody pomocnicze tak jak przy legitymacyi szlachectwa, to jest:
   • a) dowód poddaństwa i obecności w kraju.
   • b) dowód niezostawania w przypadkach utraty szlachectwa.

Dowód zaś przysięgi jest wymagany tylko od pełnoletnich. Małoletni którzy nie mają lat 10 wieku, wolni są od składania świadectw sądowych względem nieznajdowania się w przypadkach utraty szlachectwa. Małoletni pobierający wychowanie w Gimnazyach, szkołach powiatowych i innych Instytutach rządowych, w miejsce wspomnionych świadectw, świadectwa tychże Instytutów szkolnych składać mogą. Zostający zaś w służbie rządowéj, też świadectwa zastąpić mogą stanem swéj służby, lub świadectwem swéj zwierzchności. Każdy, kto do ksiąg genealogicznych wpisanym zostanie, otrzymuje o tém uwiadomienie od właściwéj Deputacyi szlacheckiéj.

VIII. O dyplomatach na szlachectwo, i świadectwach.

Dyplomata na szlachectwo wydają się szlachcie dziedzicznéj, która nabyła tego stanu po ogłoszeniu prawa z r. 1836 na jéj żądanie.

Podania o dyplomata zanoszą się:

1. Przez osoby stanu szlacheckiego w służbie cywilnéj zostające, do téj Kommissyi Rządowéj lub władzy naczelnéj, od której one zależą.
2. Przez osoby niezostające w służbie cywilnéj, do Kommissyi Rządowéj Spraw Wewnętrznych i Duchownych.

Do podań o dyplomata, dołączone być winny potrzebne dowody, jakoto: nominacye, patenta i zaprojektowany herb, którego podający chce używać.

Żądany herb nie może być z liczby tych, które są już w posiadaniu innych familij; w razie podobieństwa powinien być widocznemi oznakami od nich rozróżniony.

Kommissya Rządowa podaną prośbę o wydanie dyplomatu przesyła Heroldyi. Heroldya sprawdza złożone jéj dowody, i po sprostowaniu rysunku herbu, sporządza dyplomat, podług formy przez Namiestnika Królestwa ustanowionéj.

Przed przystąpieniem wszkaże do sporządzenia dyplomatu, Heroldya wzywa poprzednio interesenta o wniesienie do właściwéj kassy gubernialnéj ustanowionéj na konfekcyą dyplomatu opłaty w ilości rub. sr. 82 kop. 50, i dopiéro po złożeniu Heroldyi przez interesenta kwitu kassy, poświadczającego o uiszczeniu wspomnionéj opłaty, do sporządzenia dyplomatu na szlachectwo przystępuje.

Po utwierdzeniu dyplomatu Najwyższym podpisem, Heroldya przesyła takowy téj zwierzchniéj władzy, za pośrednictwem któréj podana była prośba, dla doręczenia podającemu.

Dzieciom osób zapisanych do ksiąg szlachty dziedzicznéj z tytułu po ogłoszeniu prawa z r. 1836 i już w księgach genealogicznych zamieszczonym, udzielane są na żądanie stron świadectwa Heroldyi, za uiszczeniem ustanowionéj opłaty, w papierze stęplowym administracyjnym ceny rub. sr. 7 kop. 50.

Również wydaje Heroldya świadectwa:

1. Osobom wylegitymowanym z tytułu nabytego przed ogłoszeniem prawa z r. 1836 wprost od siebie, albo za pośrednictwem właściwych Deputacyj Szlacheckich, po uiszczeniu ustanowionéj za każde świadectwo opłaty w papierze stęplowym administracyjnym ceny rub. sr. 7 kop. 50. Osoby zaś którym przyznane zostało szlachectwo bez herbu, mają prawo prosić o nadanie im dyplomatu drogą wyżéjwskazaną.
2. Ich dzieciom i dalszym zstępnym, jeśli już są do ksiąg genealogicznych wpisanymi, I wydania takowych świadectw od Heroldyi żądać będą, przez zaniesienie w tym przedmiocie do Heroldyi prośby z załączeniem opłaty w papierze stęplowym.